6 Mayıs 2010 Perşembe

Gözlem Günlüğü: 30 Nisan - 01 Mayıs 2010

Tekrar Merhaba,

Teleskop aynası yapımı konusundaki yazılara bir türlü başlayamadığımın farkındayım, blogu bu amaçla açmıştım ama işler o şekilde gelişmedi, o yazılar biraz daha bekleyecek gibi görünüyor, bloga biraz daha içimden geldiği şekilde devam edeceğim bundan sonra :)

Aslında bir süredir astronomi ile de pek ilgilenemedim, son zamanlarda ki güzel bir gelişme gokbilim.com forumundan Onur Atılgan`ın organizasyonu sayesinde Baader AstroSolar güneş filtrelerine, normalin altında bir fiyatla sahip olabilmemizdi. Filtre bir süre önce elime ulaştı, 6" ATY 2009 teleskobuma uygun filtre hücresini mukavvadan yapmak yarım saatimi dahi almadı. Bir kaç gün sonrasında bulutlar müsaade ettiğinde de kendi teleskobumla ilk güneş gözlemimi yapabildim :) Şansıma güneş lekelerinin olduğu bir dönemdi ve lekeleri gözlemleyebildim. Fotoğraflamak da istedim ancak manuel bir teleskopla bu fotoğraf işi tahmin ettiğimden de zor oluyor, yakın zamanda burada ilk güneş lekesi fotoğraflarımı da paylaşmayı umuyorum :)

Yakın zamanda olan bir başka güzel gelişme de yeni teleskobumu (6"`lik el yapımı teleskobu) sonunda İstanbul`un ışık kirliliğinden kaçırabilmem ve gözlem için yazlığımıza (İğneada/Kırklareli) götürebilmem oldu. Bu teleskobu daha önce İstanbul`da denemiş, Orion Nebulası, Mars, Saturn, Double Cluster gibi cisimleri gözlemlemiştim, her biri için önceki teleskobuma oranla daha iyi görüntüler alabildiğime de çok sevinmiştim, beklentimin en ötesinde olan Mars olmuştu, o gece ki durgun atmosferin de sayesinde Mars`ın kutup buzlarını dahi görebilmiştim, ancak İstanbul`da ki ışık kirliliği yüzünden bu teleskobun derin uzay kabiliyetini test edebilmek mümkün olmamıştı. Uzun zamandır beklediğim an geçen haftasonu gerçekleşti, sonunda yeni teleskobumu ışık kirliliğinin çok daha az olduğu İğneada`da deneyebilecektim. Bu hem yeni teleskobum hem de benim için bir derin uzay testi olacaktı. Teleskop için bir test, çünkü bana derin uzayda neleri gösterebileceğini merak ediyordum, benim için de bir test, çünkü eski teleskobumdan dolayı tam bir Go-To tembeliyim ve uzayda çok bilindik cisimler dışında neyin nerede olduğunu bilmiyorum, bu teleskop manuel olduğundan yıldız atlasımla başbaşa kalacaktım ve bakalım aradığım sönük cisimleri bulabilecek miydim? :P   

Yıllardır, küçük çaplı bir teleskoba sahip olmamdan dolayı tatmin edilmemiş bir derin uzay merakım var, özellikle de galaksilere karşı, çünkü 4,5" teleskobum ile görebildiğim galaksiler sadece Andromeda (M31), M81 ve M82 idi. 30 Nisan - 01 Mayıs geceleri 6"`lik yeni teleskobuma hedef olarak da bu nedenle Büyük Ayı takımyıldızı çevresindeki galaksileri seçmeye karar verdim. Andromeda aslında en kolay görülebilen (hatta yeterince karanlık bir ortamda çıplak gözle bile seçilebildiği söylenir) galaksi ancak bu haftasonunda konumundan dolayı görmek mümkün değildi. Ben de kendime şöyle bir hedef listesi çıkardım: M81, M82, M101, M51 (fotoğrafı odamın duvarını süsleyen ve kendi gözlerimle görmeyi en çok istediğim), M63, M109, M106, M94. Başarılı olabilirsem M81 ve M82 dışındakileri hayatımda ilk defa görecektim, bu da o güne kadar görmüş olduğum galaksilerin sayısı 2`ye, 3`e katlanacak demekti ;)

Gökyüzü atlası olarak ücretsiz olarak indirilebilen Triatlas kullanıyorum. Triatlas`ın A, B ve C olmak üzere üç çeşidi var ve sırasıyla 9, 11 ve 12,6 kadire kadar yıldızları içeriyorlar, bunları indirip A4 kağıda çıktılarını alıp kullanabiliyorsunuz. Söylediğim gibi gökyüzünde yolumu bulma konusunda tecrübeli olmadığımdan ben kafamı fazla karıştırmaması açısından A versiyonunu tercih ettim. Yazıcımın en kaliteli baskı ayarıyla çıktıları aldım ve şeffaf dosyalar içeren spiralli bir klasörün içine sayfaları yerleştirdim, böylece sayfalar gece düşecek çiğden ve nemden de korunuyor, parayla satın alacağım bir gökyüzü atlasından eksiği yok, fazlası var :) Yanda Triatlas`dan alınmış, Büyük Ayı takımyıldızı çevresinde benim görmeyi hedeflediğim galaksilerin yerini de gösteren bir ekran görüntüsünü görebilirsiniz. Resime tıklayarak büyük boyunu görebilirsiniz. Çok da uzatmadan gözlem detaylarına geçeyim.

Gözlem Yeri: İğneada/Kırklareli (Bilenler var ise tam olarak Mert Gölü kıyısı)
Gözlem Saatleri: (yaklaşık) 30 Nisan Cuma 22:00 - 23:15
                                             01 Mayıs Cts.   21:00 - 23:00
Ekipman: 6" El Yapımı Dobsonian Teleskop F~= 1000mm
                 Rigel Quikfinder Bulucu
                 GSO 25mm Plössl 52° Gözmerceği
                 Orion Expanse 15mm Geniş Açılı 66° Gözmerceği
Diğer Notlar:
- Yazlık evlerin arasında, yerleşim yerinin içinde gözlem yaptığımdan etraftaki bina ve uzaktan da olsa sokak lambalarında gelen ışıklar var
- Hava burada her zaman olduğu gibi fena halde nemli ve gece boyunca çiğ düşüyor
- Gökyüzünde bulut hiç yok, rüzgar bakımından da hava sakin

30 Nisan Cuma
Gözlem için dışarı çıkmam geç saatleri buldu, saat 23:00`e doğru Ay görünmeye başlayacak ve gökyüzünü aydınlatacağından hedeflediğim galaksileri görmek mümkün olmayacak. Vakit dar olduğundan öncelikle diğer teleskobumla görmüş olduğum ve parlak sayılabilecek (dolayısıyla nispeten kolay hedefler olan) M81 ve M82`yi bulmayı hedefledim, zaten birbirlerine çok yakın olduğundan birini bulduğumda diğerini de bulmuş olacağım. Daha önceki tecrübelerime göre daha iyi kontrast verdiğini düşündüğüm (inandığım?) 15mm Orion Expanse gözmerceği takılıydı. Aradığım galaksilerin yakınında çok parlak yıldızlar yok, dolayısıyla Büyük Ayı takımyıldızındaki parlak yıldızlara göre konum ve açı olarak mesafeleri dikkate alarak aradığımı bulmalıyım. Rigel Quikfinder 0,5 ve 2 derece çapındaki halkalarıyla gökyüzündeki mesafeleri ölçme konusunda işimi çok kolaylaştırıyor, kesinlikle büyütme yapan normal bulucu dürbünlere göre çok daha kullanışlı. Dediğim gibi gökyüzünde yolumu bulmayı bilmediğim, gökyüzü atlasına ve hatta rigel bulucuyla aradığımı bulmaya da (parlak gezegenleri bulmaktan bahsetmiyorum tabii ki) çok alışık olmadığımdan, M81 ve M82`yi bulmam uzun zaman aldı ama sonunda buldum :) 15mm gözmerceği geniş açılı da olsa iki galaksiyi aynı anda görüntüyü sığdırmaya yetmiyor, gözmerceğini değiştirip 25mm plössl`ı takıyorum ve büyütmenin azalması, görünen alanın genişlemesi sonucu iki galaksi de yanyana gözlerimin önünde, hem görüntünün güzelliğinin, hem bunu kendi ellerimle yaptığım bir teleskopla görebilmenin, hem de Go-To tembelliğinden kurtulup aradığım galaksiyi ilk defa kendim bulabilmenin tatminini yaşıyorum :D 25mm gözmerceği ile galaksiler beklendiği gibi daha parlak, sandığımın aksine 15mm Expanse daha iyi bir kontrast vermiyor, 25mm ile daha geniş alan görebilmek de aradığını bulabilmeyi kolaylaştırıyor, bulucu gözmerceği olarak 25mm plössl`ı kullanmanın daha mantıklı olduğu ortada ve onunla devam ediyorum. Hatta o anda daha da az büyütme sağlayacak bir gözmerceğine sahip olmak gerekliliğini anlıyorum veya geniş açılı bir 25mm`de olabilir, aklımın bir köşesinde satın alınacaklar listesine ekliyorum. M81 ve M82`den sonra aileme Saturn ve Mars`ı gösteriyorum, Saturn neredeyse tepe noktasında ve o güne kadar gördüğüm en güzel görüntülerden birini veriyor, Mars ise alçalmaya başlamış, görüntü pek net değil, küçük olduğundan detay seçilmiyor, barlow ve 9mm gözmerceğim de yanımda olmadığından Mars ile fazla vakit harcamıyorum. O sırada Ay kendini göstermeye başlamış, listedeki diğer galaksilerden bazılarını bulmaya çalışıyorum ancak sonuç alamayınca ertesi gece daha erken çıkmak üzere toparlanıyorum. 

01 Mayıs Cumartesi

Ay`ın gözlemimi mahvetmemesi için bugün gözleme daha erken başlıyorum, zaten Ay`da düne göre daha geç saatte görünmeye başlayacak, gözlem için daha iyi bir gece. Gezegenlere bakmayı hiç düşünmüyorum, çıkardığım listedeki galaksileri bulup bulamayacağımı, bu teleskopla neler görebileceğimi öğrenmeliyim.

M81, M82: Gözlerim karanlığa tam olarak alışmadığından en kolay hedefle başlıyorum, dünkü gözlemden yerini öğrendiğim için bu sefer gökyüzü atlasına başvurmama gerek yok, yerlerini kolayca buluyorum. M81 disk, M82 de kalın bir çizgi (zaten puro galaksisi olarak da anılıyor) olarak kendini belli ediyor. M81 11,8 milyon ışık yılı, M82 11,5 milyon ışık yılı uzaklıkta. Stellarium`a göre M81 6,9 kadir parlaklığında, M82 ise 8,4.

M101: Pinwheel Galaxy. Bu ve bundan sonrakiler kendi gözlerimle ilk defa görebildiğim galaksiler. M101 hayal meyal bir pus olarak görünüyor, parlak bir çekirdek kısmı seçemiyorum, galaksi ararken başka bir nebulaya mı denk geldim diye düşünüyorum ama mümkün değil :D Çapı oldukça büyük, 25mm gözmerceğinin neredeyse 1/4 çapı kadar genişlikte, M81`in yaklaşık 2 katı büyüklükte gibi görünüyor. Stellarium`a göre 7,7 kadir. (Bu arada kadir olarak parlaklığını veren sayı ne kadar yüksekse cisim o kadar sönük demektir)

M51: Whirlpool Galaxy. Görmeyi en çok istediğim, bence en ilginç görüntüsü olan galaksi, aslında biri diğerini yutan iki galaksi. 4,5"`lik teleskobumla da bulmaya çalışmış, ya bulamamış ya da teleskobun çapının yetersizliğinden görememiştin. Bu sefer buldum ve tanımakta hiç zorluk çekmedim, iki galaksinin parlak çekirdekleri ve çekirdeklerin etrafındaki bulutsuluk ile kendine has şekli belli oluyordu. Spiral kolları görebilmeyi de çok isterdim ama onun için daha büyük çaplı bir teleskop yapmalıyım. Parlaklığı 9,6 kadir.

M97: Owl Nebula. Bir galaksi değil gezegenimsi bulutsu. Maalesef aradım ama bulamadım. 11,4 kadirden parlaklık bu teleskop veya bu gözlem şartları için fazla sönük kaçmış olabilir.

M108: Owl Nebula`nın çok yakınında, M97 gibi bunu da bulamadım. Parlaklığı 10,1 kadir olarak görünüyor.

M109: Hayal meyal bir bulutsuluk olarak gördüm, çekirdeği de görünmüyor. Görmek istediğim için bir bulutsuluk gördüğümü dahi düşündüm ama teleskobu hareket ettiğimde bulutsuluk da hareket ediyordu, dolayısıyla doğru şeye bakıyordum :) Parlaklığı 9,8 kadir.

M63: Sunflower Galaxy. Hayal meyal seçilebilen bir bulutsu olarak görünüyor, parlak bir merkez kısmı seçilemiyor. O kadar sönük ki şekli hakkında da fikir edinemedim. Parlaklığı 8,6 kadir olarak görünüyor.

M94: Galaksinin merkezi çok parlak, şaşırtıcı derecede parlak, gözlemden sonra doğru şeye baktığımdan emin olmak için stellarium`dan da kontrol ettim ve oradaki görüntüsünde de merkezi çok parlak görünüyordu. Baktığım diğer galaksilere göre çapı daha küçük görünüyor. Parlaklığı 8,2 kadir.

Gözlem Sonrası Düşünceler:
  • En çok merak ettiğim 6"`lik yeni teleskobun 4,5"`lik teleskobuma göre ne kadar daha fazla ışık toplayabileceği ve bana neler gösterebileceğiydi. Sadece Büyük Ayı ve çevresindeki galaksileri hedeflediğim halde beklediğimden de fazlasını görebildim. Benim baktığım sadece küçük bir alandı, gökyüzünün tamamında görebileceklerimi düşününce, bu teleskop benim ufkumu beklediğimden de fazla açacak gibi görünüyor :) 
  • Cloudy Nights forumlarında 10"`lik bir teleskopla görülebilecek galaksi sayısının 1000 kadar olduğunu okumuştum, bu bana biraz uçuk bir sayı gibi gelmişti. 6"`lik teleskobumla hızlıca yapılan bir gözlemde ve sadece Büyük Ayı çevresinden 7 galaksi görebilince 10" açıklığın yapabilecekleri o kadar da uçuk görünmüyor artık. Evet kesinlikle "size does matter" :D Bu teleskopla göreceğim daha çok şey var ama kesinlikle daha büyüğünü de istiyorum.
  • Aslında gözlem yerim o kadar da ideal değildi, dediğim gibi etraftan gelen ışıklar vardı, hava çok nemliydi. Ayrıca gözlerimin karanlığa alışmasını da beklemedim, eğer hiç yapmadıysanız zifiri karanlık bir ortamda gözleriniz karanlığa 2-3 saat kadar alıştırınca ne kadar çok yıldız görebileceğinize inanamazsınız :) Bu işi biraz daha fazla ciddiye alan gözlemciler gözlem günü gündüzden  güneş gözlüğü takarak gözlerini geceye alıştırmaya başlıyorlarmış. Etraftan gelen ışıkların olmadığı, zifiri karanlık bir ortamda gözlem yaptığımı, o gece gökyüzünde Ay olmayacağını ve gözlerimi de en az 2-3 saat karanlığa alıştırdığımı düşünüyorum da gördüklerimi kesinlikle daha parlak ve detaylı görebilirdim, arayıpta bulamadıklarımı da eminim ki bulabilirdim.
  • Aradığım sönük cisimleri daha kolay bulabilmek için, hatta sırf zevk amaçlı rastgele gökyüzünü taramak için 25mm plössl`dan daha geniş açı gösterebilen bir gözmerceğine sahip olmak çok kullanışlı olurdu. Sanırım bundan sonra alacağım ilk gözmerceği böyle bir şey olacak. Bu 25mm`den daha yüksek odak uzunluklu veya 25mm civarı ama daha geniş açılı bir şey olabilir. TeleVue`nun şu sayfasından anladığım kadarıyla gökyüzünde aynı alanı gösteren gözmerceklerinden daha geniş açılı olanı, yani daha fazla büyütme yapan ve daha kısa odak uzunluklu olanı daha iyi kontrast veriyor. Bu da aradığını daha kolay bulmak, bulduğunda daha çok detay seçebilmek demek :D 21mm`lik bir Televue Ethos alabilsem herhalde başka da bir şey istemem. Ethos demişken yazıyı da bir Ethos kullanıcı yorumuyla sonlandırayım: "Take my wife, kids, or car, but don't touch my Ethos eyepieces! — BT, ONT"
 

2 yorum:

Arif dedi ki...

ATY Teleskoplarından bu performansı beklemiyordum açıkçası ama sanırım sizin için oldukça tatmin edici olmuş. Derin Uzay cisimleri teleskop için büyük bir test aracı ve sanırım teleskobunuz ilk testi geçmiş :)

Galaksileri gözlemek benim için de ayrı bir zevk fakat karanlık bir gökyüzü ve ideal gözlem şartları yakalamak kolay değil...Bunu en iyi haliyle her sene Antalya'da ancak yakalayabiliyorum ve orda M51'in etkileşen iki parlak çekirdeğini ve az da olsa seçilebilen spiral kollarını uzun uzun seyrederek telafi edebiliyorum..

Gözlem günlüğünüzü keyifle okudum ve ne yalan söyleyim uzun zamandır arka odada duran teleskobu yüklenip şöyle bir gözleme çıksam mı diye de düşündürdü, teşekkürler!

Nurcan Örtügen Gök dedi ki...

Amma gözlem yapmışsın kardeşim, pek kıskandım :P beraber de gidelim bir akşam yaaaa :)